De weg uit leesweerstand

Leestijd: 6 minuten

Leesmotivatie is van belang voor de cognitieve en persoonlijke groei van leerlingen en speelt een sleutelrol in academisch succes en zelfontplooiing. We leven in een geletterde wereld. Hoewel sommige leerlingen een negatieve houding tegenover lezen ontwikkelen – vaak omschreven als “leesweerstand” – biedt het begrijpen van de oorzaken van deze weerstand en het inzetten van stimulerende benaderingen volop kansen om leesplezier en leergierigheid te bevorderen. Dit artikel onderzoekt wat leesweerstand precies inhoudt, waarom het voorkomt, welke gevolgen het heeft, en welke bewezen methoden effectief zijn om het leesenthousiasme aan te wakkeren.

Wat is leesweerstand?

Leesweerstand kan worden omschreven als een lage motivatie om te lezen, vaak veroorzaakt door een gebrek aan interesse of door negatieve leeservaringen uit het verleden. In tegenstelling tot leesangst, waarbij faalangst een rol speelt, heeft leesweerstand vooral te maken met het niet beleven van leesplezier of met het gevoel dat lezen “niet de moeite waard” is. Door te focussen op positieve leeservaringen en het aanwakkeren van intrinsieke motivatie kan deze weerstand vaak omgebogen worden naar nieuwsgierigheid en enthousiasme.

Oorzaken van leesweerstand

Leesweerstand ontstaat doorgaans uit een combinatie van factoren die van leerling tot leerling kunnen verschillen. Een aantal belangrijke oorzaken zijn:

• Gebrek aan intrinsieke motivatie: Voor sommige leerlingen voelt lezen als een verplichte taak zonder directe voldoening. De leerling heeft weinig ervaring met de toegevoegde waarde van lezen. Hij of zij leest omdat het moet.
• Ongeschikte of moeilijke leesmaterialen: Leerlingen verliezen sneller hun motivatie wanneer het leesmateriaal niet aansluit bij hun belevingswereld of te moeilijk is. Boeken kiezen die passen bij hun niveau en interesses kan de betrokkenheid versterken en een positieve leeservaring bevorderen. Dit geldt zeker voor lezers die wat meer tijd nodig hebben om de leesvaardigheid onder de knie te krijgen.
• Digitale afleiding en voorkeur: Technologie kan jongeren sterk aanspreken, en met korte, interactieve content kunnen boeken soms minder aantrekkelijk lijken. Lezen vraagt concentratievermogen. Grappig genoeg geeft meer lezen ook verbeterd concentratievermogen. De spier van aandacht wordt minder getraind via sociale media dan via boeken. Technologie biedt ook kansen om leesplezier te ondersteunen, zoals via e-books, BookToks en luisterboeken.
• Negatieve ervaringen met lezen: Een geschiedenis van tegenvallende leesresultaten of negatieve feedback kan ervoor zorgen dat leerlingen zich onzeker voelen. Een focus op positieve leeservaringen en aanmoediging helpt deze negatieve spiraal te doorbreken.
• Gebrek aan leesvoorbeelden: Leerlingen die thuis weinig lezen zien, krijgen minder kans om lezen als waardevolle activiteit te ervaren. Positieve leesvoorbeelden en samen lezen kunnen een inspirerende invloed hebben. Hierin kunnen zowel ouders als leerkrachten een heel belangrijke rol in spelen.

Positieve invloeden van leesmotivatie

Leerlingen die leesplezier ervaren, profiteren op veel vlakken van hun groeiende leesvaardigheid en nieuwsgierigheid. Enkele voordelen van verhoogde leesmotivatie zijn:

• Versterking van leesvaardigheden en woordenschat: Regelmatig lezen vergroot de woordenschat, bevordert taalbegrip en helpt leerlingen hun taalvaardigheid te ontwikkelen. Dit helpt om zichzelf beter te verwoorden en zo meer invloed te hebben op de wereld om hen heen.
• Ontwikkeling van kritisch denken en empathie: Lezen biedt unieke kansen om in verschillende perspectieven te duiken, wat leerlingen helpt om analytische en empathische vaardigheden op te bouwen. Lezers kunnen zich makkelijker verplaatsen in anderen en hebben meer stof om een duidelijke eigen mening te vormen.
• Verbeterde schoolprestaties: Omdat leesvaardigheid een basis vormt voor veel vakken, zal een verhoogde leesmotivatie een positieve invloed hebben op bredere schoolresultaten en het zelfvertrouwen van de leerling. Het helpt de aanwezige potentie van een leerling inzetten.
• Grotere kansen voor toekomstige successen: Goed ontwikkelde leesvaardigheid komt van pas in vele professionele en sociale situaties, waardoor er betere kansen ontstaan voor verdere studie en loopbaanontwikkeling. Lezen helpt niet alleen bij universitaire studies, het helpt ook in de alledaagse communicatie met anderen, wat je in bijna elk vak nodig hebt.

Inspirerende strategieën om leesmotivatie te versterken

Met behulp van wetenschappelijk onderbouwde en praktijkgerichte interventies kunnen onderwijzers, ouders en begeleiders een omgeving creëren die leesplezier aanmoedigt. Hier volgen enkele effectieve strategieën om leesmotivatie te bevorderen:

• Geef ruimte aan de weerstand: Geef een leerling de ruimte om de weerstand te uiten. Dit geeft informatie over de vorm van de weerstand en biedt ruimte voor een gesprek. Wanneer de weerstand niet uitgesproken mag worden dan zal deze het proces onderhuids saboteren. Wanneer deze uitgesproken mag worden dan is er ook ruimte voor leesmotivatie. Hoe minder je het als leerkracht probeert op te lossen hoe meer kans dat de leerling zijn eigen motivatie gevonden krijgt (ook al kan dat even duren).
• Aansprekend leesmateriaal aanbieden: Door boeken en tijdschriften te kiezen die passen bij de interesses van de leerling – of dat nu strips, non-fictie of avonturenverhalen zijn – wordt lezen persoonlijker en boeiender. Het aanbieden van een breed scala aan genres vergroot de kans dat leerlingen iets vinden wat hen écht aanspreekt. Twee gebieden zijn hierbij extra belangrijk: aanbod van aantrekkelijke boeken voor leerlingen bij wie de leesvaardigheid onder het gemiddelde ligt (zie ook dit artikel over leesniveau) en aanbod van boeken met veel diversiteit, zodat alle verschillende leerlingen positieve rolmodellen kunnen ontdekken (zie ook dit artikel over de rijke leesomgeving).
• Vrije leesmomenten en zelfstandige keuzes: Het bieden van regelmatige leestijd zonder druk kan leerlingen helpen om lezen te ervaren als ontspannende activiteit. Een comfortabele leesomgeving stimuleert het gevoel dat lezen een moment van rust en zelfontplooiing kan zijn. Aanbod van korte, spannende en visueel prikkelende boeken helpt.
• Integratie van digitale leestools: Door gebruik te maken van e-books, luisterboeken en interactieve leesapps kunnen leerlingen technologie inzetten als hulpmiddel. Deze hulpmiddelen vergroten de toegankelijkheid van lezen en sluiten aan bij hun voorkeur voor digitale media.
• Leesactiviteiten en boekbesprekingen in groepen: Groepslezen en boekbesprekingen kunnen leerlingen inspireren om hun leeservaringen te delen, waardoor lezen een sociale activiteit wordt. Dit kan helpen om hun leesinteresse te vergroten en weerstand te verminderen.
• Positieve leesrolmodellen: Ouders, docenten en zelfs bekende personen kunnen als rolmodellen dienen door hun enthousiasme voor lezen te tonen. Belangrijk is om het eigen plezier van lezen en het genot voor verschillende boeken over te brengen. Leerlingen voelen wanneer de onderliggende boodschap eentje van moeten is.
• Inzet van beloningen en stimulansen: Hoewel intrinsieke motivatie het einddoel is, kunnen kleine beloningen helpen om initiële weerstand te doorbreken. Dit kan bijvoorbeeld door leesuitdagingen te introduceren of door het behalen van leesdoelen te vieren. Je helpt de leesmotivatie op weg.

Om een weerstand te doorbreken hebben kinderen anderen nodig. Familie, naasten, leerkrachten en leeftijdsgenoten die het vlammetje over kunnen brengen. Niet iedereen is een lezer en niet iedereen hoeft een lezer te worden. Omdat we in een talige wereld leven is het echter wel fijn wanneer de weerstand tegen lezen geminimaliseerd wordt. Lezen betekent namelijk zoveel meer dan het lezen van fictieve werken, het is de ingang in veel informatie en biedt verdieping in communicatie-mogelijkheden. Hoe beter de kennis en vaardigheid van de taal hoe beter iemand zich kan uiten en hoe meer invloed je op je eigen wereld kunt hebben.