Leestijd: 4 minuten
Lezers kunnen zich beter inleven in anderen. Met elk boek neemt empathie toe. Lezers worden liever voor anderen, hebben meer vrienden en weten zich beter te redden in de sociale wereld. Hoe dat precies in elkaar zit? Daar gaat dit artikel over.
1. Wat is empathie precies?
Empathie betekent het vermogen om de emoties en gedachten van anderen te herkennen, te begrijpen en erop te reageren. Het kan in drie dimensies verdeeld worden:
- Cognitieve empathie: Het vermogen om de gedachten en gevoelens van anderen te begrijpen.
- Emotionele empathie: Het vermogen om de emoties van anderen te voelen en hierop te reageren.
- Compassie: Het verlangen om anderen te helpen wanneer ze lijden.
Empathie is dé belangrijkste kwaliteit die nodig is om betekenisvolle vriendschappen en relaties aan te gaan. Het helpt ons te handelen in de sociale wereld. Deze aangeboren menselijke eigenschap kan ontwikkeld en verfijnd worden door opvoeding, sociale interacties en culturele blootstelling. Lezen is ook een krachtige manier om deze vaardigheid te versterken. Een onderzoek van de Universiteit van Liverpool laat zien dat lezers makkelijker een praatje maken met onbekenden en meer betrokken zijn bij de eigen vrienden.
2. Het “Theory of Mind” model
Het lezen van fictie stimuleert wat psychologen de Theory of Mind noemen: het vermogen om de mentale toestanden van anderen te begrijpen, zoals hun overtuigingen, wensen en emoties. Dit vermogen is essentieel voor het ontwikkelen van cognitieve empathie, het begrijpen van anderen. In boeken ontmoet de lezer veel verschillende karakters met veel verschillende gevoelens en motieven. We kijken mee met mensen die anders zijn dan wij. De jonge lezer leert hoe het is om een boef of held te zijn. Waarom deze persoon doet wat ie doet? En wat zijn de consequenties van het handelen (ook al gaat het daar dan meer over moraal dan over empathie)?
3. Emotionele resonantie en spiegelneuronen
Wanneer we fictie lezen, vooral verhalen waarin emoties een centrale rol spelen, worden onze spiegelneuronen geactiveerd. Spiegelneuronen zijn speciale neuronen in onze hersenen die betrokken zijn bij het proces van inleving en het ervaren van andermans emoties. Deze neuronen zorgen ervoor dat we emoties zoals vreugde, verdriet of angst kunnen “meebeleven”, zelfs als deze niet direct door onszelf worden ervaren, maar door de personages in een verhaal. We zien iemand huilen en kunnen het verdriet voelen. Hersenonderzoek toont aan dat het lezen over een emotie en zien van iemand met een emotie voor onze hersenen geen verschil maakt. We voelen wat de ander voelt.
4. Sociale leerproces
Fictie fungeert vaak als een simulatie van sociale interacties. Het biedt lezers de kans om verschillende menselijke emoties en gedragingen te observeren, zonder dat ze deze zelf direct hoeven te ervaren. Het is alsof de lezer deelneemt aan een reeks menselijke interacties die hen helpt om emotioneel rijper te worden. Boeken creëren immers veilige ruimtes waarin lezers worden blootgesteld aan situaties die morele of sociale dilemma’s bevatten. Dit kan lezers helpen hun eigen emotionele reacties te toetsen en inzicht te krijgen in hoe verschillende keuzes en gedragingen de gevoelens van anderen kunnen beïnvloeden. Hoe is het om lekker stout te zijn of om bepaalde risico’s te nemen? Hoe voelt dat? We kunnen in de veiligheid van het boek voelen wat we in het echt (nog) niet durven (of waarschijnlijk nooit zouden doen).
5. Verschillende standpunten
In kinderboeken zijn de goede en de slechte rollen soms wat zwart/wit. De betere kinderboeken zijn vaak minder zwart/wit. De lezer kan ervaren hoe verschillende figuren tegelijkertijd goed en slecht kunnen zijn. Of hoe slechte figuren eigenlijk goed zijn. Of andersom. De lezer leert verschillende perspectieven tegelijkertijd zien. Dit vormt het begin van de gelaagde wereld van volwassenen.
6. Verbinden met de natuur
Hoewel fictie vaak in verband wordt gebracht met empathieontwikkeling, kan ook non-fictie bijdragen aan dit proces. Bijvoorbeeld verhalen over dieren en de natuur kunnen hieraan bijdragen. Voor de jonge lezer is het verschil tussen fictieve en echte mensen nog niet altijd duidelijk. Dat kan juist helpen bij het inleven in bijvoorbeeld dieren. De lezer ontwikkelt een band met de natuurlijke omgeving. Een waardevol goed in een wereld waarin de klimaatuitdaging onderdeel is van de werkelijkheid.
Door te genieten van een boek worden we dus vanzelf lievere mensen. We leren onze eigen gevoelens beter kennen en kunnen ons beter verplaatsen in anderen. Het helpt de lezer om zich te bewegen in een sociale wereld. Het vormt de basis voor elke goede vriendschap en relatie. En wat voor werk we ook gaan doen, het helpt ons vooruit.
