Leestijd: 6 minuten
Leesplezier is cruciaal voor de ontwikkeling van kinderen en speelt een belangrijke rol in hun motivatie om te lezen. Wanneer kinderen genieten van lezen, ontwikkelen zij niet alleen hun taalvaardigheid, maar ook hun cognitieve en sociale vaardigheden. Het model van Autonomie, Relatie en Competentie (CAR) van pedagoog Luc Stevens biedt een waardevol perspectief op hoe leesplezier gestimuleerd kan worden door deze basisbehoeften centraal te stellen in leesactiviteiten. In dit artikel onderzoeken we hoe het CAR-model kan worden toegepast op leesplezier en wat dit betekent voor ouders, leerkrachten en begeleiders.
Het CAR-model: De drie basisbehoeften
Luc Stevens introduceerde het CAR-model om de basisbehoeften te beschrijven die mensen nodig hebben om gemotiveerd en goed functionerend te kunnen leren en ontwikkelen. Het model is gebaseerd op de Self-Determination Theory (SDT) van Deci en Ryan, die stelt dat motivatie versterkt wordt wanneer er voldaan wordt aan drie fundamentele psychologische behoeften: autonomie, relatie en competentie .
- Autonomie: De behoefte om zelf keuzes te maken en controle te hebben over de eigen handelingen.
- Relatie: De behoefte om positieve relaties te hebben met anderen, je verbonden te voelen en waardering te ervaren.
- Competentie: De behoefte om jezelf bekwaam te voelen in wat je doet en uitdagingen aan te kunnen.
Deze behoeften vormen volgens Stevens de basis van intrinsieke motivatie, en in de context van lezen betekent dat: hoe meer kinderen deze behoeften vervuld zien in hun leeservaring, des te groter hun motivatie en plezier om te lezen. Hieronder bekijken we hoe deze drie componenten leesplezier kunnen bevorderen.
Autonomie: De vrijheid om te kiezen en verkennen
Autonomie gaat over het zelf kunnen sturen van je leeservaring. Onderzoek toont aan dat wanneer kinderen zelf mogen kiezen wat ze lezen, hun betrokkenheid en leesplezier toenemen . Door kinderen zelf de keuze te geven over de boeken die ze lezen, voelen ze meer eigenaarschap, wat hun intrinsieke motivatie stimuleert. Hierbij is het belangrijk dat de keuzeopties breed genoeg zijn en aansluiten bij de interesses van het kind.
Voorbeelden van autonomie in de leespraktijk
- Lezen buiten de verwachte boeken: Naast aangeboden boeken kan het kind zelf boeken kiezen die aansluiten bij hun persoonlijke interesses, zoals avonturenverhalen, strips of non-fictie.
- Flexibele leesplekken: Kinderen kunnen het gevoel van vrijheid ervaren als ze hun eigen leesplek mogen kiezen, zoals een leeshoek, onder een boom, of in een tentje.
- Lezen in eigen tempo: Sommige kinderen lezen graag snel en willen een verhaal in één keer afmaken, terwijl anderen liever langzaam lezen en elk detail tot zich nemen. Vrijheid in leestempo kan bijdragen aan een positieve leeservaring.
Relatie: Verbondenheid en het sociale aspect van lezen
Relatie betreft het gevoel van verbondenheid met anderen en het plezier van gedeelde ervaringen. Voor kinderen kan lezen een sociaal proces zijn wanneer zij boeken met anderen bespreken of samen lezen. Dit kan zowel met leeftijdsgenoten als met volwassenen. Uit onderzoek blijkt dat kinderen leesplezier ervaren als zij zich gesteund voelen door hun omgeving .
Voorbeelden van relatie in de leespraktijk
- Boekenclubs en leesgroepen: Door kinderen samen te laten komen in boekenclubs, ontstaan er mogelijkheden om boeken en verhalen met elkaar te delen, waardoor ze ontdekken dat lezen een gemeenschappelijke ervaring kan zijn.
- Voorlezen door volwassenen: Wanneer ouders of leerkrachten kinderen voorlezen, biedt dat een gevoel van nabijheid. Dit versterkt niet alleen de relatie, maar kan kinderen ook enthousiasmeren om zelf te lezen.
- Gesprekken over verhalen: Het bespreken van boeken in een positieve, ondersteunende sfeer helpt kinderen om hun leeservaringen te delen. Dit maakt het lezen tot een betekenisvolle, gedeelde activiteit waarin ze zich gezien en gehoord voelen.
Competentie: Zich bekwaam voelen en succes ervaren
Competentie is de behoefte van kinderen om te voelen dat ze een activiteit succesvol kunnen uitvoeren. Een gevoel van bekwaamheid in lezen ontstaat wanneer kinderen boeken aangeboden krijgen die aansluiten bij hun leesniveau en interesses. Onderzoek suggereert dat een positief zelfbeeld rondom lezen kinderen motiveert om vaker en met meer plezier te lezen . Om leescompetentie te versterken, is het belangrijk om kinderen stap voor stap te laten groeien in hun leesvaardigheid en hen positieve feedback te geven.
Voorbeelden van competentie in de leespraktijk
- Boeken op het juiste leesniveau: Wanneer een boek te moeilijk is, kan een kind zich gefrustreerd voelen en de motivatie verliezen. Omgekeerd kan een te eenvoudig boek voor verveling zorgen. Boeken op het juiste niveau geven kinderen vertrouwen en stimuleren hen om door te lezen.
- Uitdagingen en doelen stellen: Door kinderen persoonlijke leesdoelen te geven, zoals een bepaald aantal boeken per maand of een reeks hoofdstukken per week, voelen ze dat ze hun leesvaardigheid kunnen opbouwen.
- Succeservaringen vieren: Kleine successen kunnen een groot verschil maken voor het zelfvertrouwen van kinderen. Het vieren van het uitlezen van een boek of het bereiken van een leesdoel geeft hen een boost in hun leescompetentie.
Het CAR-model in de praktijk: De rol van ouders en leerkrachten
Ouders en leerkrachten spelen een belangrijke rol bij het toepassen van het CAR-model om leesplezier te bevorderen. Hier zijn enkele praktische suggesties voor thuis en in de klas:
- Geef kinderen autonomie door keuzeopties aan te bieden in de boeken die ze kunnen lezen. Zorg voor variatie in genres en onderwerpen, en houd rekening met hun interesses.
- Stimuleer sociale interactie rond boeken door regelmatig samen te lezen, kinderen te vragen naar hun leeservaringen, en leesactiviteiten te organiseren in de klas of thuis, zoals een wekelijkse voorleesavond.
- Ondersteun de leescompetentie door succeservaringen te benadrukken. Geef positieve feedback bij elke leesprestatie en moedig kinderen aan met vriendelijke woorden en oprechte interesse in hun leesontwikkeling.
De voordelen van leesplezier op lange termijn
Leesplezier heeft positieve effecten op zowel de korte als de lange termijn. Kinderen die genieten van lezen, zijn niet alleen gemotiveerder om boeken te lezen, maar ontwikkelen ook een sterkere taalvaardigheid, betere concentratie en een groter empathisch vermogen. Bovendien blijkt dat het bevorderen van leesplezier bij kinderen de kans vergroot dat zij op latere leeftijd blijven lezen, wat een blijvende invloed kan hebben op hun persoonlijke ontwikkeling en academisch succes .
Conclusie
Het CAR-model van Luc Stevens biedt een waardevol kader voor het stimuleren van leesplezier door rekening te houden met de basisbehoeften van autonomie, relatie en competentie. Door kinderen te betrekken bij het keuzeproces, hen in een positieve en sociale leesomgeving te plaatsen en hen bekwaam te laten voelen, kunnen ouders en leerkrachten hun intrinsieke motivatie voor lezen versterken. Dit model helpt ons om de leesontwikkeling van kinderen niet alleen als een leerproces, maar ook als een bron van plezier en verrijking te zien. Wanneer kinderen ervaren dat lezen iets is dat zij zelf kunnen sturen, delen met anderen en waarin ze kunnen groeien, wordt lezen meer dan een activiteit – het wordt een levenslange passie.
Referenties
- Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). The “what” and “why” of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11(4), 227-268.
- Schiefele, U. (1991). Interest, learning, and motivation. Educational Psychologist, 26(3-4), 299-323.
- Gambrell, L. B. (1996). Creating classroom cultures that foster reading motivation. The Reading Teacher, 50(1), 14-25.
- Harter, S. (1999). The construction of the self: A developmental perspective. Guilford Press.
- Guthrie, J. T., & Wigfield, A. (2000). Engagement and motivation in reading. In Handbook of reading research (Vol. 3, pp. 403-422).
