Wat is leesplezier? En waarom is dat belangrijk?

Leestijd: 6 minuten

Leesplezier verwijst naar het positieve gevoel en de intrinsieke motivatie die iemand ervaart bij het lezen van teksten. Ik lees omdat het mij blij maakt. Het omvat de voldoening, ontspanning en nieuwsgierigheid die een lezer kan voelen bij het ontdekken van verhalen, het opdoen van nieuwe kennis of het simpelweg genieten van taal. Leesplezier wordt vaak geassocieerd met vrije leestijd, waarin mensen lezen wat ze zelf interessant vinden, zonder druk van externe factoren zoals huiswerk of examens. Leesplezier is iets dat je kunt kweken. En leesplezier heeft ook nog een aantal bijkomende voordelen.

De belangrijkste ingrediënten van leesplezier

Leesplezier bestaat uit een aantal componenten:

1. Autonomie en keuzevrijheid: De mogelijkheid om zelf te kiezen wat je wilt lezen, speelt een belangrijke rol in het ontwikkelen van leesplezier. Wanneer lezers teksten kiezen die aansluiten bij hun interesses, is de kans groter dat ze plezier beleven aan het lezen. Moeten en leesplezier zijn meestal geen vrienden.
2. Betrokkenheid: Een lezer die zich betrokken voelt bij het verhaal of onderwerp van een tekst, kan makkelijker in de ‘flow’ raken, waarbij tijd en ruimte lijken te verdwijnen. Dit wordt vaak gezien als een van de hoogtepunten van leesplezier. Net als flow ontstaat leesplezier op het snijvlak van leesvaardigheid en uitdaging. Zie ook competentiegevoel hieronder.
3. Competentiegevoel: Mensen ervaren meer leesplezier wanneer ze het gevoel hebben dat ze de tekst begrijpen en aankunnen. Teksten die te moeilijk of te gemakkelijk zijn, kunnen afbreuk doen aan het plezier. De moeilijkheidsgraad heeft niet alleen te maken met de gebruikte woorden en de zinsopbouw. De lezer wordt ook uitgedaagd om nieuwe emoties aan te gaan en om onbekende werelden binnen te gaan. Hoe meer de lezer leest hoe meer de lezer voelt en ervaart. Je wereld wordt letterlijk groter. En hoe groter je wereld wordt hoe verder je kunt reizen.
4. Sociale interactie: Leesplezier kan worden versterkt door sociale interacties, zoals het delen van leestips met vrienden, deelnemen aan leesclubs of het bespreken van boeken met anderen.

Leesplezier en intrinsieke motivatie

Een belangrijk wetenschappelijk concept dat vaak wordt gekoppeld aan leesplezier is intrinsieke motivatie. Dit is de motivatie om iets te doen omdat het op zichzelf belonend is, in tegenstelling tot extrinsieke motivatie waarbij de activiteit wordt uitgevoerd voor een externe beloning (bijvoorbeeld cijfers of complimenten). Onderzoek toont aan dat wanneer lezen wordt gemotiveerd door intrinsieke motivatie, zoals nieuwsgierigheid of het verlangen om een verhaal te ontdekken, dit leidt tot dieper begrip, langere leestijd en meer positieve leeservaringen (Deci & Ryan, 1985). Beloningen kunnen helpen om aarzelende lezers in beweging te krijgen en leesliefhebbers demotiveren. Waar deze laatste het eerder voor het plezier van de activiteit deed, bestaat de kans dat de beloning de motivatie overneemt.

Het belang van leesplezier voor ontwikkeling

1. Taal- en cognitieve ontwikkeling: Onderzoek heeft aangetoond dat leesplezier sterk correleert met leesvaardigheid en algehele taalontwikkeling. Een studie van Mol en Bus (2011) laat bijvoorbeeld zien dat kinderen die vaak en met plezier lezen een grotere woordenschat ontwikkelen en beter worden in begrijpend lezen. Dit komt doordat ze meer blootgesteld worden aan complexe zinsstructuren, variëteit in woordgebruik en diepgaande inhoud.
2. Schoolprestaties: Naast taalvaardigheden blijkt leesplezier ook een invloed te hebben op prestaties in andere schoolvakken. Studies hebben aangetoond dat leerlingen die graag lezen betere resultaten behalen, niet alleen in taal, maar ook in vakken als wiskunde en natuurwetenschappen (Sullivan & Brown, 2015). Dit kan te maken hebben met de vaardigheden in begrijpend lezen, probleemoplossend denken en analytisch vermogen die door het lezen worden gestimuleerd. Hoe verder de leerling in het schoolsysteem komt hoe taliger het aanbod van de vakken.
3. Sociaal-emotionele ontwikkeling: Leesplezier bevordert empathie en sociale vaardigheden. Door zich te verplaatsen in de personages van een boek, kunnen lezers meer begrip ontwikkelen voor de gevoelens en situaties van anderen. Mar, Oatley en Peterson (2009) ontdekten bijvoorbeeld dat mensen die veel fictie lezen, hogere scores behaalden op tests die het vermogen om zich in anderen in te leven meten. (Zie ook dit artikel: 6 redenen waarom lezers betere vrienden zijn.)

Factoren die leesplezier kunnen beïnvloeden

Hoewel leesplezier natuurlijk aanvoelt, zijn er verschillende factoren die het kunnen versterken of belemmeren. Hoe meer bewustzijn er op deze punten zit, hoe meer deze op een positieve manier ingezet kunnen worden.

• Onderwijs: Hoe er in het onderwijs met lezen wordt omgegaan, kan een grote invloed hebben op de leesattitudes van kinderen. Onderwijs dat gericht is op extrinsieke beloningen (zoals cijfers of verplichte boekverslagen) kan de intrinsieke motivatie om te lezen verminderen. Tegelijkertijd kunnen inspirerende leerkrachten en een rijke leesomgeving juist leesplezier stimuleren. De belangrijkste punten zijn bij de volgende alinea uitgewerkt.
• Digitale technologie: Het gebruik van digitale media heeft de leeservaring veranderd. Hoewel sommige digitale hulpmiddelen het lezen aantrekkelijker maken (bijv. interactieve e-books of online leesgemeenschappen), kunnen andere vormen van entertainment, zoals sociale media en games, concurreren met het lezen om aandacht, wat mogelijk de leestijd vermindert (Wilhelm & Smith, 2005). Leesplezier is gebaat bij leeskilometers. Het opgaan in een verhaal heeft baat bij tijd en ruimte.
• Gezinsomgeving: Ouders spelen een belangrijke rol in het ontwikkelen van leesplezier. Kinderen die thuis veel worden voorgelezen of boeken ter beschikking hebben, ontwikkelen vaker positieve leesgewoonten (Bus, van IJzendoorn & Pellegrini, 1995). Zien lezen doet lezen.

Hoe kun je leesplezier bevorderen?

Het bevorderen van leesplezier is een belangrijk doel in onderwijs en opvoeding. Enkele bewezen effectieve strategieën om dit te stimuleren zijn:

• Zorg voor een rijke leesomgeving: Een leesomgeving is een uitgebreid onderwerp. Het begint bij de beschikbaarheid van verschillende soorten aantrekkelijke boeken. De rijke leesomgeving wordt verder uitgewerkt in het volgende artikel: De rijke leesomgeving: 8 belangrijke vragen die elk school moet stellen.
• Vrij lezen aanmoedigen: Leerkrachten en ouders kunnen vrije leestijd inplannen waarin kinderen zelf mogen kiezen wat ze lezen. Dit helpt om leesautonomie te versterken. Om in het lezen te komen is het fijn wanneer dit minimaal 10 minuten is.
• Leesrolmodellen: Leerkrachten en ouders kunnen fungeren als leesrolmodellen door zelf ook regelmatig te lezen en hun leeservaringen te delen. Wanneer een volwassene zonder verborgen agenda deelt over de leeservaring plant je een zaadje.
• Bespreek boeken: Het bespreken van boeken en verhalen in een informele setting kan lezers helpen om hun ervaringen te verdiepen en een gevoel van verbondenheid te creëren. (Zie ook dit artikel: hoe praat ik met mijn kind(eren) over boeken?)

Door jezelf als lezer uit te blijven dagen ontdek je stukken van jezelf die je niet voor mogelijk zou houden. Je leven wordt rijker en dieper. Lezen geeft ons plezier en vergroot onze capaciteit tot plezier.